Dr Artur Wilczyński, Dr Ewa Kołoszycz
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
Budowanie odporności europejskich gospodarstw mlecznych w projekcie Resilience for Dairy (R4D)
Charakterystyka projektu R4D i zagadnienie odporności
Wyzwania stojące przed producentami mleka w UE są niemal identyczne bez względu na położenie gospodarstwa. Wahania cen wywołujące niepewne dochody, ekstremalne zjawiska pogodowe, coraz niższy status pracy w rolnictwie, zmiany regulacji czy niezrozumienie przez społeczeństwo wartości produktów rolnych, to jedynie kilka wybranych problemów, z jakimi mierzą się rolnicy. Dlatego coraz częściej wspomina się o budowaniu odporności pozwalającej na funkcjonowanie w tych zmieniających się i często niedogodnych warunkach.
Od wielu lat naukowcy zwracają uwagę, że budowa odpornych systemów rolniczych opiera się na innowacjach, sieciach i współpracy. Wysokie znaczenie w ich tworzeniu ma wymiana wiedzy między wszystkimi rolnikami, doradcami, naukowcami, dostawcami środków produkcji i technologii oraz społeczeństwem. To niezwykle trudne zadanie wymagające wielu wysiłków, ale ograniczające prawdopodobieństwo wpływu niekorzystnych (nieprzewidzianych) zjawisk na prowadzenie produkcji mleka w długim horyzoncie czasowym.
Wsparcie w tym zakresie oferuje zespół pracowników Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie uczestniczący w międzynarodowym projekcie Resilience For Dairy (R4D), przygotowanym z myślą rozwoju społecznego, ekonomicznego i środowiskowego europejskiego sektora mleczarskiego. Podstawowym celem zespołu jest upowszechnianie wśród producentów mleka rozwiązań zwiększających odporność gospodarstw mlecznych na wstrząsy ekonomiczne, społeczne, środowiskowe i instytucjonalne, uwzględniających:
- Opracowanie zestawu najlepszych praktyk dostosowanych do potrzeb rolnika i oczekiwań społecznych,
- Poprawę odporności technicznej, ekonomicznej i społecznej gospodarstw rolnych,
- Wspieranie produkcji rolnej spełniającej oczekiwania społeczeństwa w zakresie ochrony środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt,
- Stworzenia sieci umożliwiającej transfer wiedzy na temat budowania odporności podczas trwania i po jego zakończeniu projektu.
W projekcie uczestniczy:
- 120 pilotażowych gospodarstw mlecznych z 15 różnych krajów,
- 18 instytucji doradczych i naukowych,
- 16 koordynatorów gospodarstw.
Koordynator projektu Valérie Brocard reprezentująca Institute De L'elevage (IDELE) stwierdza, że „wiele rozwiązań już istnieje, ale są one rozproszone wśród hodowców”. W konsekwencji główną ideą R4D jest wydobycie tych rozwiązań na światło dzienne przez spotykanie się, pogłębione rozmowy, omawianie rozwiązań i dzielenie się inicjatywami między uczestnikami sieci zbudowanej w ramach projektu R4D. Podejmowane są wspólne wysiłki nad poprawą strategii biznesowych dla gospodarstw mlecznych, a także nad kształtowaniem relacji pomiędzy producentami rolnymi a społeczeństwem. W projekcie poszukiwane są najbardziej efektywne i innowacyjne techniki produkcji, aby sprostać wyzwaniom poprawy dobrostanu zwierząt, zwiększenia bioróżnorodności, redukcji emisji gazów cieplarnianych i zmniejszenia śladu środowiskowego mleczarstwa.
Projekt jest realizowany w kilku etapach. Pierwszym i kluczowym etapem było stworzenie sieci gospodarstw pilotażowych i organizacji mleczarskich w poszczególnych krajach uczestniczących w projekcie. Dzięki temu powstał krajowy system wiedzy i innowacji w rolnictwie (AKIS) diagnozujący najpilniejsze potrzeby producentów mleka oraz potencjalne rozwiązania zwiększające odporność gospodarstw (dalsza część artykułu). Takie podejście pozwoliło na lepsze zrozumienie problemów prowadzenia gospodarstwa i szerszą wymianę wiedzy na temat skutecznych praktyk przyczyniających się do zwiększenia odporności gospodarstw. W drugim etapie oceniono rozwiązania, które w ocenie ekspertów oraz krajowej grupy AKIS w największym stopniu sprzyjają odporności gospodarstw. Na tej podstawie w dalszych krokach rozpoczną się działania upowszechniające np. opracowanie 100 arkuszy informacyjnych opisujących najlepsze rozwiązania budujące odporność. Niezwykle istotnym etapem będzie uzyskanie akceptacji praktyków uznających wybrane rozwiązania za cenne i możliwe do wdrożenia. Ostatnim etapem projektu będzie ustalenie luk w wiedzy przyczyniającej się do stworzenia rozwiązań zwiększających możliwości adaptacyjne i transformacyjne gospodarstw mlecznych.
Projekt R4D jest realizowany wieloetapowo. Począwszy od znalezienia rozwiązań dostosowanych dla potrzeb konkretnych gospodarstw, po sesje szkoleniowe i webinaria e-learningowe. Uczestnicy projektu z Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Niemiec, Węgier, Irlandii, Włoch, Litwy, Luksemburga, Holandii, Irlandii Północnej, Polski, Słowenii i Hiszpanii systematycznie współpracują w celu testowania różnych modeli i opracowania szeregu rozwiązań zapewniających wysoki poziom odporności.
Potrzeby i rozwiązania budujące odporność - pierwsze wyniki badań w projekcie R4D
Prezentowane badania potrzeb i rozwiązań kreujących odporność gospodarstw mlecznych zostały przeprowadzone w 2022 roku na terenie 13 państw UE i stanowią one jedynie część pozyskanych informacji w projekcie R4D. Pozyskanie informacji było możliwe dzięki przygotowanemu kwestionariuszowi ankiety podzielonej na 3 obszary: (1) efektywność techniczna; (2) system produkcji przyjazny środowisku, dobrostanowi zwierząt i społeczeństwu; (3) efektywność ekonomiczna i odporność społeczna gospodarstwa. Respondenci określali natężenie zainteresowania 43 wybranymi potrzebami/rozwiązaniami mogącymi poprawić odporność gospodarstw mlecznych, posługując się skalą ocen 0-5.
Do efektywności technicznej należały rozwiązania w zakresie zarządzania stadem, żywienia bydła czy zdrowia zwierząt. Do obszaru nazwanego system produkcji przyjazny środowisku, dobrostanowi zwierząt i społeczeństwu zaliczono rozwiązania poprawiające dobrostan bydła, ślad ekologiczny i łagodzenie zmian klimatycznych oraz tworzenie systemu produkcji sprzyjającemu społeczeństwu. Efektywność ekonomiczną i odporność społeczną tworzyły potrzeby finansowe, doskonalenie umiejętności strategicznych i budowania modeli biznesowych, dostęp do informacji oraz warunki pracy.
Łączna liczba respondentów, którzy wypełnili ankietę wynosiła 478 osób. W opracowaniu zostaną przedstawione wyniki z podziałem na 2 kategorie respondentów: rolników i partnerów. Rolnicy stanowili 68% ogółu badanych, a do kategorii partnerów należało 32% ankietowanych złożonych z doradców, reprezentantów przetwórców mleka, naukowców, weterynarzy i firm powiązanych z sektorem mleczarskim.
Ocena zainteresowania 3 obszarami rozwiązań budujących odporność gospodarstw mlecznych
Wyniki badań pokazują, że partnerzy wyżej niż rolnicy ocenili wszystkie rozwiązania zaproponowane w poszczególnych obszarach rozwiązań, a mogące poprawić odporność. Świadczą o tym wartości średnie, które w obszarach efektywność techniczna, systemy produkcji przyjazne środowisku, dobrostanowi zwierząt i społeczeństwu oraz efektywności ekonomicznej i odporności społecznej. Najczęściej wybierana ocena (dominanta) pokazuje, że jedynie w obszarze system produkcji przyjazny środowisku, dobrostanowi zwierząt i społeczeństwu następuje zgodność pomiędzy rolnikami a partnerami.
Obserwując poszczególne kolumny zawarte na wykresie można zauważyć, że niezależnie od analizowanej grupy (rolnicy, partnerzy) ponad 50% proponowanych w projekcie rozwiązań zawsze uzyskiwało ocenę 4 i 5, a największy wpływ na odporność gospodarstw mlecznych miały rozwiązania z obszaru efektywności ekonomicznej i odporności społecznej. To właśnie w tym obszarze wystąpił najmniejszy odsetek ocen 1 i 2 (kolor czerwony), a ważną informacją jest to, że według rolników to rozwiązania dotyczące efektywności ekonomicznej są odpowiedzialne za budowanie odporności.
Szczegółowe informacje na temat proponowanych rozwiązań zawiera tabela. Przedstawia ona ranking 15 rozwiązań, dzięki którym gospodarstwa mleczne mogą osiągnąć odporność, zarówno w opinii rolników, jak i partnerów (doradcy, przetwórcy mleka, naukowcy, weterynarze i firmy powiązane z sektorem mleczarskim). W wykonanym zestawieniu 13 z 15 pozycji jest identycznych. Może to oznaczać, że obie strony w bardzo podobny sposób widzą osiągnięcie odporności. Jednak to co je różni, to miejsce danej potrzeby/rozwiązania w stworzonym rankingu. Podstawowa różnica dotyczy przede wszystkim kwestii „warunków pracy”, które w przypadku rolników stawiane są na wyższych pozycjach w porównaniu z rankingiem stworzonym na podstawie ocen partnerów. Badana grupa 326 rolników na 2 miejscu w sposobach osiągania odporności postawiła odpowiedni poziom wynagrodzenia/przychodów, natomiast wśród partnerów ta potrzeba (rozwiązanie) znalazło się dopiero na 8 miejscu. Podobnie wygląda sytuacja dotycząca elastyczności pracy – różnica 6 miejsc w sporządzonych rankingach. To największe rozbieżności w postrzeganiu sposobów osiągania odporności przez gospodarstwa mleczne. Istotną informacją jest to, że obie grupy wskazały, że równowaga między pracą a życiem prywatnym, poprawa dobrostanu krów, skuteczna komunikacja ze społeczeństwem, transparentność stosowanych praktyk rolniczych są podstawowymi sposobami na osiągnięcie odporności. Najmniej istotne w zaprezentowanym zestawieniu były rozwiązania dotyczące zarządzania gospodarstwem i korzystanie ze źródeł informacji wspomagających ten proces.
image: Flaticon.com
Więcej o projekcie R4D:
https://resilience4dairy.eu/
https://projektr4d.zut.edu.pl/
Projekt Resilience for Dairy (R4D) otrzymał dofinansowanie z programu Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020” na podstawie umowy o dofinansowanie Nr 101000770
